Türk idare sistemi ve protokol kurallari ders notlari |
TÜRK İDARE SİSTEMİ ve PROTOKOL KURALLARI
MERKEZDEN YÖNETİMİN ÖZELLİKLERİ
Geleneksel merkeziyetçilik anlayışı egemendir. Kamusal kararların alınmasında ve kamusal hizmetlerin sunulmasında merkezi yönetimin ağırlığı söz konusudur.
Kamu hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli gelir ve giderlerin yönetimi merkezden gerçekleştirilir.
Merkezi yönetim birimlerinde görev yapacak işgörenin atanması işlemi merkez tarafından gerçekleştirilmektedir.
Merkezi idarenin sorumluluğundaki hizmetler, merkezde de taşrada da, merkeze bağlı görevlilerce yürütülmektedir.
MERKEZDEN YÖNETİMİN YARARLARI
Merkezi idarenin siyasi ve idari bakımdan güçlenmesine imkân sağlar.
Devlet yönetiminde birlik ve bütünlüğün gerçekleşmesine yardımcı olur.
Kamu hizmetlerinin verimli bir biçimde yürütülmesi için gerekli uzmanlık ve parasal kaynaklar daha kolay elde edilir.
Kamu hizmetlerinin aynı düzeyde ülkeye yayılmasını sağlayabilir.
Kamu hizmetlerinin maliyetleri azalır.
Kamu görevlilerinin bölgesel etkiler altında kalmadan daha tarafsız hizmet yürütmeleri gerçekleştirilebilir.
MERKEZDEN YÖNETİMİN SAKINCALARI
Kamu hizmetlerinde gecikmeye neden olabilir.
Hizmetlerin yerel ihtiyaçlara uygun olmaması sonucunu doğurabilir.
Kırtasiyeciliği artırır, kaynak israfına sebep olabilir.
Bürokrasi fazladır.
Taşrada görev yapan işgörenlere kendi alanlarında fazla bir inisiyatif tanınmaması, bu işgörenlerin bilgi ve becerilerini değerlendirememelerine, geliştirememelerine sebep olur ve hizmetler konusunda ilgisizlik ve isteksizlik ortaya çıkabilir.
Merkezi idarenin hizmet yükünün artması, temel fonksiyonların yürütülmesine engel olur ve giderek merkezi idareyi etkisizleştirir.
Demokrasi anlayışına ters düşmekte ve yönetime katılmayı zayıflatmaktadır.
MERKEZ TEŞKİLATI
Merkezi yönetimin Merkez teşkilatında Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu, Başbakanlık ve Bakanlıklar yer alır. Merkezi yönetim esas itibariyle ülke genelinde yürütülen milli kamu hizmetlerini gerçekleştiren kamu idareleridir. Merkezi yönetimin sadece devlet tüzel kişilikleri vardır. Ayriyeten kamu tüzel kişilikleri yoktur. Merkezi idarenin kamu tüzel kişilikleri üzerinde sınırlı bir idari vesayet yetkisi vardır. Yani, devlet tüzel kişiliğinin kamu tüzel kişilikleri üzerindeki hukuki denetimidir. Yerinden yönetim kuruluşlarının organları ve işlemleri üzerinde etkilidir. Ancak merkezi idare kuruluşları vesayet denetimine tabi makamın yerine geçip kendisi işlem yapamaz. Yani yerindelik denetimi yapamaz. İstisnası, Köy Kanununa göre köy muhtarının köy faydasına olmayan işlemlerini Kaymakam bozabilir. Merkezi idare (vesayet makamı) kural olarak sadece hukukilik denetimi yapabilir.
Ayrıca, Hükümete veya bakanlıklara görevlerinde yardımcı olmak, belli konularda görüş bildirmek ya da denetimde bulunmak amacıyla kurulmuş “Yardımcı Kuruluşlar” bulunmaktadır. Bunlar; Danıştay, Sayıştay ve Milli Güvenlik Kurulu’dur.
DANIŞTAY
1868 yılında “Şura-i Devlet” adıyla kurulmuştur.
Hem en yüksek “yönetsel mahkeme” hem de devletin en yüksek “danışma ve inceleme” organıdır.
Danıştay’ın görevleri “idari” ve “yargılama” olmak üzere iki grupta toplanır. İdari görevleri, danışma ve inceleme niteliğindedir.
Başbakan ve bakanlar kurulunca gönderilen kanun tasarıları hakkındaki düşüncesini bildirmekle yükümlüdür.
Tüzük tasarılarıyla imtiyaz şartlarını ve sözleşmelerini incelemekle yetkilidir.
Danıştay, idari ve yargı görevlerini “kurul” olarak yerine getirir.
15’i dava 2’si idari olmak üzere toplam 17 daireden oluşmaktadır.
SAYIŞTAY
1864 yılında “Divan-ı Muhasebat” adıyla kurulmuştur.
Genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir.
Mahallî idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır.
Sayıştay’ın görevlerini yürüten kurullar; “Daireler (8)” , “Daireler Kurulu” , “Temyiz Kurulu” ve “Genel Kurul” dur. Genel Kurul Sayıştay’ın en yüksek karar organıdır.
MİLLİ GÜVENLİK KURUMU (MGK)
Devletin millî güvenlik siyasetinin belirlenmesi ve uygulanması ile ilgili çalışmalar yapar. Bu konuda tavsiye niteliğinde kararlar alır.
Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan Yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlarıyla Jandarma Genel Komutanı’ndan oluşmaktadır.
Milli Güvenlik Kurulu rutin olarak 2 ayda bir toplanır.
Kurul kararlarının siyasal sorumluluğu Başbakandadır.
B.TAŞRA TEŞKİLATI
İl, İlçe ve Bucak Yönetimi
İl, ilçe ve bucak kurulması, kaldırılması, adlarının, bağlılıklarının, merkez ve sınırlarının belirtilmesi ve değiştirilmesi;
İl ve ilçe kurulması, kaldırılması, merkezlerinin belirtilmesi, adlarının değiştirilmesi, bir ilçenin başka bir il’e bağlanması kanun ile;
Bucak kurulması, kaldırılması, merkezinin belirtilmesi, il-ilçe ve bucak sınırlarının ve bucak adlarının değiştirilmesi, bir köyün veya kasabanın veya bucağın başka bir il ve ilçeye bağlanması, mühim mevki ve tabii arazi adlarının değiştirilmesi İçişleri Bakanlığının kararı ve Cumhurbaşkanının tasdiki ile;
Yeniden köy kurulması veya yerinin değiştirilmesi Bayındırlık ve Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlıklarının mütalaası alınmak suretiyle;
Köy ve kasabaların aynı ilçe içinde bir bucaktan başka bir bucağa bağlanması, köy adlarının değiştirilmesi, köylerin birleştirilmesi ve ayrılması, bir köy, mahalle veya semtin o köyden ayrılıp başka bir köy ile birleştirilmesi İçişleri Bakanlığının tasvibiyle yapılır
İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır. Yetki Genişliği, merkezi yönetimin karar alma ve yürütmeye ilişkin bazı yetkilerinin, alt birimlerinin başındaki yöneticilere aktarılmasıdır. Yetki genişliği ilkesi anayasal bir ilke olup illerde sadece valilere tanınmıştır. Merkezi yönetimin olumsuzluklarını (bürokratizm) gidermek için geliştirilmiştir. Milli kamu hizmetinin yürütülmesi için kullanılır. Bu ilke çerçevesinde Vali, merkeze danışmadan merkez adına karar almakta ve aldığı kararı uygulayabilmektedir. Hizmetin yürütülmesinde kullanılan ödenek veya gelirler merkezi yönetime aittir.
Bakanlıkların taşra örgütü aşağıdaki kuruluşların tamamından ya da bir kaçından meydana gelmektedir:
Valiye bağlı il kuruluşları,
Kaymakama bağlı ilçe kuruluşları,
Doğrudan merkeze bağlı taşra kuruluşları.
İL YÖNETİMİ
1- Vali
İl yönetiminin başında Vali bulunur. Valiler, İçişleri Bakanlığının inhası, Bakanlar Kurulunun kararı ve Cumhurbaşkanının tasdiki ile tayin olunurlar. İlde devleti ve hükümeti temsil eder. Vali, İçişleri Bakanlığına bağlı olmakla birlikte tüm bakanların ildeki temsilcisidir ve bunların idari ve siyasi yürütme vasıtasıdır. Bu bakımdan valinin “idari” ve “siyasi” olmak üzere iki önemli işlevi vardır.
Valinin Görev ve Yetkileri;
İlde kamu düzeni için kolluk tedbirlerini almak
İldeki bütün ilçe, bucak ve köyleri denetlemek
Kanun, tüzük, yönetmeliklerin yüklediği ödevleri yerine getirmek ve yetkiyi kullanmak için genel emirler çıkarabilir ve ilan eder
İl’le ilgili olarak bakanlara rapor sunmak
İldeki devlet memurları üzerinde hiyerarşi yetkisini kullanmak
İldeki yerinden yönetim kuruluşları üzerinde idari vesayet yetkilerini kullanmak
İlde devlet tüzel kişiliğini temsil etmek
2- İL MÜDÜRLERİ (İL İDARE ŞUBE BAŞKANLARI)
İllerde her bakanlığa bağlı müdürlükler bulunur. İl müdürleri valinin emri altındadır. Vali, yılda dört defadan az olmamak üzere, hizmetlerin verimli bir şekilde yürütülmesini gerçekleştirmek için il müdürleri ile toplantı yapar. İl yönetiminde yer alan müdürlükler; Millî Eğitim Müdürü, Sağlık Müdürü, Kültür ve Turizm Müdürü, Emniyet Müdürü, Tarım ve Köyişleri Müdürü (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürü), Bayındırlık ve İskan Müdürü (Çevre ve Şehircilik Müdürü), Defterdar, Hukuk İşleri Müdürü vs.
İlde Valiye bağlı olmayan kuruluşlar: Askerlik şubesi, askerî birlikler, mahkemeler ve cumhuriyet savcılığıdır.
3- İL İDARE KURULU
İlde valinin başkanlığında toplanan, belli konularda karar veren kuruldur. Bu kurul; Hukuk İşleri Müdürü, Defterdar, Millî Eğitim Müdürü, Bayındırlık ve İskan Müdürü (Çevre ve Şehircilik Müdürü), Sağlık Müdürü, Tarım ve Köyişleri Müdüründen (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürü) oluşur.
Temel görevi valiye danışmanlık yapmak ve ona yardımcı olmaktır.
Sağlık sebebiyle askere alma işini ertesi yıla ertelemek,
Merkezi yönetim adına kamulaştırma yapmak,
Muhtar ve ihtiyar heyetlerinin görevine son vermek,
gibi bir takım görevleri vardır
İLÇE YÖNETİMİ
1- Kaymakam 2-İlçe İdare Şube Başkanları
3- İlçe İdare Kurulu
İlçe yönetiminin başında kaymakam bulunur. Kaymakam, “ortak kararname” ile atanır. Kaymakam, her yıl ilçenin bütün bucaklarıyla köylerinin en az yarısını ve ilçe içindeki teşkilatı teftiş eder. İlçe İdare Şube Başkanları; yazı işleri müdürü, mal müdürü, milli eğitim müdürü, tarım ve köyişleri müdürü (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürü), emniyet amiri, jandarma komutanı gibi merkezin ilçedeki üst düzey yöneticileridir. İlçe İdare Kurulu; kaymakamın başkanlığı altında yazı işleri müdürü, mal müdürü, sağlık grup başkanı, ilçe milli eğitim müdürü ve tarım ve köyişleri müdüründen (Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürü) oluşmaktadır.
BUCAK YÖNETİMİ
Bucak; coğrafya, ekonomi, güvenlik ve mahalli hizmet bakımlarından aralarında münasebet bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen bir idare bölümüdür. İlçeden küçük, köyden büyük, nahiye adı da verilen yönetim birimleridir. Merkezi yönetimin ildeki son halkasını bucak oluşturur. Bucakların başında bucak müdürü bulunur. Bucak müdürü, her yıl bucağın bütün köy ve kasabalarını en az birer kere dolaşarak halkın müracaat ve şikayetlerini dinler ve yetkileri içindeki işleri yapar ve yapamadıklarını kaymakama bildirir. Organları;
a) Bucak Müdürü b) Bucak Meclisi c) Bucak Komisyonu
BÖLGE YÖNETİMİ
1982 Anayasasının 126.maddesi “Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyumu sağlamak için birden fazla ili içine alan merkezi idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve yetkileri yasayla düzenlenir.” hükmüyle illerin üzerinde bölge idarelerinin teşkilatlanmasına izin vermektedir.
YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI
Yerinden Yönetim, siyasi gücün merkezi idare ile mahalli yönetim kuruluşları arasında paylaşılmasıdır. Yerel yönetim organlarına yasama ve yürütme konularında kısmi bir bağımsızlık verilmektedir
YEREL YÖNETİMLER
1- İl Özel İdaresi 2- Belediye 3- Köy
YEREL YÖNETİMLER
Yerel yönetimler (mahallî idareler); il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirlenen ve karar organları, yine kanunda gösterilen seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir.
Mahallî idarelerin seçimleri 5 yılda bir yapılır. Ancak, milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl içinde yapılması gereken mahallî idareler organlarına veya bu organların üyelerine ilişkin genel veya ara seçimler, milletvekili genel veya ara seçimleriyle birlikte yapılır.
Merkezi yönetim, yerel yönetimler üzerinde idari vesayet yetkisine sahiptir. Vesayet Denetimi; merkezi idarenin, kanunlar çerçevesinde, yerel yönetimler ve hizmet yerinden yönetim kuruluşları üzerindeki denetim yetkisidir.
YEREL YÖNETİMLERİN ÖZELLİKLERİ
Özerklikleri vardır. İdari ve mali yönden serbestçe hareket edebilme olanakları vardır.
Karar organları doğrudan halkoyuyla seçilir.
Tüzel kişiliğe sahiptirler.
Kendilerine özgü bütçeleri vardır.
Görevlerini kendi organları eliyle ifa ederler.
Yönetimde birliğin sağlanabilmesi için, merkezi yönetimin “vesayet denetimi” altındadırlar.
YEREL YÖNETİMLERİN FAYDALARI
Yerel yönetim organlarının üye ve yöneticileri, o yöre halkının içinden seçildikleri için bulundukları yörenin sorunlarını daha iyi değerlendirebilir ve hizmetlerin yürütülmesinde daha verimli olabilirler.
Merkezi yönetimin iş yükünü hafifletmektedir.
Özerk bir yapıya sahip oldukları için teşebbüs güçlerini kullanarak daha verimli hizmet yöntemleri geliştirebilirler. Daha dirik ve girişimci olabilmektedirler.
Demokratik değerlerin ve hemşerilik duygularının gelişmesine katkı sağlar.
Güçlü merkezi hükümete karşı bir fren ve denge vazifesi görürler.
Kırtasiyecilik ve bürokratik engellerin azalması ile kararların alınması ve uygulanması daha hızlı gerçekleştirilebilmektedir.
Halkın, karar organlarının oluşumuna ve kararların alınmasına katılımına imkân verdiği için daha demokratiktir.
İşgörenlerin etkililiğinin ve sorumluluğunun geliştirilmesi, yönetimde insan ilişkilerinin iyileştirilmesi sağlanabilir.
Verilen kararların sorumluluğundan dolayı, bu kararların uygulanmasında daha başarılı olunabilmektedir.
Değişiklikleri ve yenilikleri daha kolay ve etkili uygulayabilmektedirler.
YEREL YÖNETİMLERİN SAKINCALARI
Yeterince mali olanağa sahip değildirler.
Yerel baskı güçlerinin olumsuz etkileri altında kalabilmektedirler.
Uzman ve teknik eleman sıkıntısı yaşayabilmektedirler.
Yerel yönetim kuruluşlarının fazla güçlenmesi, ülkede siyasal birliğin bozulmasına sebep olabilme riski taşımaktadır.
Kamu hizmetlerinin tüm ülkede eşit düzeyde sunulabilmesi olanağı zorlaşmaktadır.
İL ÖZEL İDARESİ
a- Vali b- İl Genel Meclisi c- İl Encümeni
İl özel idaresi, il halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişiliğidir. İl sınırları içinde bayındırlık, sağlık ve sosyal yardım, çevre sağlığı, eğitim, spor, tarım, ağaçlandırma, orman tesisi, ekonomi ve ticaret, turizm gibi alanlarda yasalarla verilmiş olan görevleri yapar. Vali, hem il genel yönetiminin başı hem de il özel idaresinin yürütme organıdır.
a- Vali
Vali, il özel idaresinin başı ve yürütme organıdır. İl özel idaresini stratejik plâna uygun olarak yönetir, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, il özel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlar ve uygular, bunlarla ilgili raporları meclise sunar. İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygular.
b- İl Genel Meclisi
İl özel idaresinin genel karar organı niteliğindedir. İlçeler adına seçilen üyelerden oluşur. Üye sayısı, o il içindeki ilçe sayısına ve ilçelerin nüfusuna göre değişir. İl genel meclisi üyelerinin görev süresi 5 yıldır. İl genel meclisine, kendi üyeleri arasından seçilmiş meclis başkanı başkanlık eder. İl genel meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır, toplantıya katılanların da salt çoğunluğuyla karar alır. Ancak karar yeter sayısı üye tam sayısının 1/4’ünden az olamaz.
c- İl Encümeni
İl özel idaresinin ikinci derece karar organıdır. İl genel meclisinde karara bağlanacak konuların ön incelenmesini yapan ve daha çok “yürütme” ye ilişkin fonksiyonları olan bir organdır. İl encümeni, valinin başkanlığında, il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için seçeceği beş üye ile biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur (5+5+1).
BELEDİYE YÖNETİMİ
1- Belediye Başkanı 2- Belediye Meclisi
3- Belediye Encümeni
Belediyeler, 5000 den fazla nüfuslu yerlerde, bir ya da birden fazla köyün ihtiyar heyetinin kararıyla ve seçmenlerinin asgari olarak yarısından bir fazlasının mahallin en büyük mülki idare amirine yazılı başvurusu veya valinin doğrudan gerek görmesi halinde, valinin bildirimiyle mahalli seçim kurullarının 15 gün içinde köyde seçmenlerin reylerini belirlemesi ve valinin görüşüyle birlikte İçişleri Bakanının teklifi Danıştay’ın da görüşü alınarak üçlü kararnameyle (ortak kararname) kurulur. Belediyenin sınırları belediye meclisinin kararı-kaymakamın görüşü-valinin onayı ile kesinleşir; ancak mecburi sebep olmadığı takdirde 5 yıl içinde değiştirilmez.
Türkiye’deki 2 çeşit belediye bulunmaktadır:
Belediye Kanunu’na göre kurulan ve çalışan belediyeler
Büyükşehir Belediyeleri (Türkiye’de 30 Büyükşehir Belediyesi vardır.)
1- Belediye Başkanı
Belediye tüzelkişiliğinin başı ve yürütme organı belediye başkanıdır. Başkan genel oyla doğrudan belde halkı tarafından 5 yıl için seçilir. Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz, profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. Belediye başkanlığı makamının herhangi bir sebeple boşalması durumunda il belediyelerinde İçişleri Bakanı, diğer belediyelerde vali seçim yapılana kadar görevlendirme yapar. Yine soruşturmanın selameti açısından tedbir olarak İçişleri Bakanı, belediye başkanlarını geçici olarak görevden uzaklaştırabilir.
2- Belediye Meclisi
Belde halkının genel oyu ile seçilir. Belediyenin en yetkili karar organıdır. Her ayın ilk haftası, önceden kararlaştırdığı günde toplanır. Toplantı yeter sayısı üye tam sayısının salt çoğunluğu iken karar yeter sayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğudur; ancak bu sayı meclis üye tam sayısının 1/4 ünden az olamaz. (Belediye meclisi her yıl bir ay tatil kararı alabilir). Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür. Belediye meclisi, kentin nüfus durumuna göre 9–55 üyeden oluşur. Belediye meclisine, belediye başkanı başkanlık eder.
3- Belediye Encümeni
Belediyelerin hem karar organı hem de yürütme organıdır. İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelerde 7, diğer belediyelerde 5 üyeden oluşur.
KÖY YÖNETİMİ
1- Muhtar 2- İhtiyar Meclisi 3- Köy Derneği
Nüfusu 150 ila 2.000 arasındaki yerler köy olarak kabul edilir. Köy yönetimi; muhtar, ihtiyar meclisi ve köy derneğinden oluşur. Muhtar yürütme organı, ihtiyar meclisi ve köy derneği danışma ve karar organlarıdır.
1- Muhtar: Köy yönetiminin başı muhtardır; köy derneği tarafından seçilir. İhtiyar heyeti ile birlikte beş yıl için seçilir ve köy işlerini yürütür. Görevini gereği gibi yapmayan muhtarlar köyün bağlı olduğu ilçe idare kurulu kararı ile görevden uzaklaştırılabilir. Muhtarın köy yararına olmayan kararını vali veya kaymakam bozabilir. Ancak mülki amirler, muhtarların yerine karar alamazlar.
2- İhtiyar Meclisi: Muhtarın başkanlığında toplanarak yapılacak işlerle ilgili karar alan ve bunları denetleyen organdır. Bunlardan bir kısmı “Seçilenler” diğeri “Doğal” üyelerdir. Üyeler 5 yıl için köy derneği tarafından seçilirler. Bu seçimde adaylığını koyma yöntemi yoktur. Siyasî partiler de aday gösteremezler. Üye sayısı, nüfusu 1000’den az olan köylerde 8, fazla olanlarda 12’dir. Köy ilköğretim Okulu Müdürü ile Köy İmamı bu meclisin doğal üyesidir. İhtiyar meclisi haftada en az bir kez toplanır. İhtiyar meclisince alınan bazı kararlar bağlı olduğu kaymakam ya da Valinin onayı ile yürürlüğe girer.
3- Köy Derneği: Köy derneği, köyde bulunan kadın, erkek bütün seçmenlerin oluşturduğu bir kuruldur. Köy derneği ile köylünün doğrudan yönetime katılması sağlanır. Köy derneği, yalnız muhtarı ve ihtiyar meclisi üyelerini seçmekle kalmaz bazı yönetsel kararlar da alır.
İdari Kamu Kurumları
Hizmetlerin verimli yürütülmesi için Merkezi yönetim ve hiyerarşisi dışında teşkilatlanmasıyla oluşmaktadır. Genel müdürlük şeklinde örgütlenmektedir.
İktisadi Kamu Kurumları
a) Kamu İktisadi Kuruluşlar: Monopol yapıdaki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak için kurulan, ürettiği mal ve hizmet imtiyaz sayılan, sermayesinin tamamı devlete ait olan kamu iktisadi teşebbüsleridir.
b) İktisadi Devlet Teşekkülleri: Sermayesinin tamamı devlete ait olup iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunan kitlerdir.
c) Müesseseler: Sermayesinin tamamı İDT veya KİK’ e ait işletme ya da işletmeler topluluğudur.
d) Bağlı Ortaklık: Sermayesinin yüzde ellisinden fazlası bir İDT veya KİK’e ait işletme ve işletmeler topluluğu anonim ortaklıklardır.
e) İştirak: Bağlı ortaklık, İDT, KİK’lerin sermayelerinin en az % 15, en çok % 50’sine sahip bulundukları anonim ortaklıklardır.
Sosyal Kamu Kurumları
Sağlık, emeklilik, sosyal güvenlik gibi kollektif ihtiyaçları gidermek üzere kurulan özerk bütçeli kurumlardır. İŞKUR ve SGK gibi.
Bilim, Teknik ve Kültürel Kamu Kurumları:
Üniversiteler, TÜBİTAK, YÖK, TRT gibi kuruluşlardır. Mecburi üyelik vardır.
Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları:
Amaçları dışında faaliyette bulunamazlar. Eğer amaçlarını aşarlarsa sorumlu organlarının görevine mahkeme kararıyla son verilir. Kanunla ve kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanarak kurulan kamu tüzel kişilikleridir. Seçimlerde siyasi partiler aday gösteremezler. Meslek kuruluşları tazminat davası hariç diğer davaları üyeleri adına açabilir. Organlarını kendi üyeleri yargı gözetimi altında seçer. Türkiye Bankalar, Barolar, Tabipler, Noterler Birliği gibi.
Bağımsız İdari Otoriteler:
Belli bir hizmetle sınırlıdır. Kanunla kurularak bütçe açısından bakanlıklarla ilişkilendirilen kurumlardır. Kamu tüzel kişilikleri olup bağımsızdırlar. Bunların denetleme, yaptırım uygulama, regülasyon yetkileri mevcut olup kararları yargıya açıktır. RTÜK hariç üyelerini bakanlar kurulu atar (RTÜK üyelerini meclis seçer).
Başlıca Bağımsız İdari Otoriteler;
RTÜK
Rekabet Kurumu
Kamu İhale Kurumu
Sermaye Piyasası Kurulu
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Üst Kurulu
Bilgi Teknolojileri İletişim Kurulu
Tütün ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurulu
EPDK
BAKANLIKLARIN KURULMASI
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, mevcut bakanlıkların bölünmesi veya birleştirilmesi, bakanlıkların görevleri, yetkileri ve teşkilatı bu Kanun esaslarına göre düzenlenir.
İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür. Teşkilatlanmada görev ve yetkilerin tespitinde bu bütünlük bozulamaz.
Bakanlıkların kuruluş ve teşkilatlanmalarında etkili bir idare, iş bölümü, kontrol ve koordinasyonun sağlanması esastır.
Aynı ve benzer hizmet veya görevlerin tek bir bakanlık tarafından veya sorumluluğunda yürütülmesi, atıl kapasite ve kaynak israfının önlenmesi esastır.
BAŞBAKAN YARDIMCILARI
Başbakana yardım etmek ve Bakanlar Kurulunda eşgüdüm sağlamak üzere Hükümetin oluşumu ve genel siyasetinin yürütülmesinin gerektirdiği sayıda bakan, Başbakan Yardımcısı olarak görevlendirilebilir. Ayrıca Başbakana yardım etmek ve Başbakan tarafından verilecek görevleri yerine getirmek, Bakanlar Kurulunda koordinasyonu sağlamak, özel önem ve öncelik taşıyan konularda tecrübe ve bilgilerinden istifade edilmek amacıyla Başbakanın teklifi ve Cumhurbaşkanının onayı ile Başbakan Yardımcısı unvanıyla görev yapmak ve sayısı 5(beş)i geçmemek üzere bakan görevlendirilebilir.
BAKANLIK MERKEZ TEŞKİLATI
Bakanlık merkez teşkilatı, bakanlığın sorumlu olduğu hizmetlerin yürütülmesi, bu hizmetlerle ilgili amaç ve politika tayini, planlama, kaynakları düzenleme ve sağlama, koordinasyon, gözetim ve takip, idareyi geliştirme ve denetim gibi görevleri yerine getirmek üzere aşağıdaki birimlerden meydana gelecek şekilde düzenlenir.
a) Bakanlıkların hizmet ve görev alanlarına giren faaliyetlerini yürüten anahizmet birimleri,
b) Bakana ve anahizmet birimleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlara istişari mahiyette yardımcı olan teknik, idari, hukuki ve mali konularda faaliyette bulunan danışma ve denetim birimleri,
c) Yukarıdaki birimlere yardımcı olan ve her bakanlıkta zorunlu olarak yürütülmesi gereken idari, mali, güvenlik ve sivil savunma gibi hizmetleri yerine getirmekle görevli yardımcı birimler.
Bakanlık Taşra Teşkilatı
İl valisine bağlı il kuruluşları,
Kaymakama bağlı ilçe kuruluşları,
Doğrudan merkeze bağlı taşra kuruluşları.
Bakanlık Yurt Dışı Teşkilatı
Dış temsilcilik niteliğindeki diplomatik temsilcilikler ve konsolosluklar,
Dış temsilcilikler bünyesindeki ihtisas birimleri,
Dış temsilcilik niteliğinde olmayan yurt dışı teşkilatı.
Bakanlık Bağlı Kuruluşlar
Bağlı kuruluşlar bakanlığın hizmet ve görev alanına giren ana hizmetleri yürütmek üzere, bakanlığa bağlı olarak özel kanunla kurulan, genel bütçe içinde ayrı bütçeli veya katma bütçeli veya özel bütçeli kuruluşlardır.
Bakanlık İlgili Kuruluşları
İlgili kuruluşlar; özel kanun veya statü ile kurulan, iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kuruluşları ile bunların müessese ortaklık ve iştirakleri veya özel hukuki, mali ve idari statüye tabi, hizmet bakımından yerinden yönetim kuruluşları şeklinde düzenlenir.
HİYERARŞİK KADEMELER VE BİRİM UNVANLARI
a) Bakanlık Merkez Teşkilatında
Müsteşarlık,
Müsteşarlığa bağlı Genel Müdürlük, Kurul Başkanlığı veya Daire Başkanlığı,
Genel Müdürlük veya Kurul Başkanlığına bağlı Daire Başkanlığı,
Şube Müdürlüğü,
İhtiyaca göre kurulacak şeflik.
b) Bağlı Kuruluşlarda
Genel Müdürlük,
Daire Başkanlığı,
Şube Müdürlüğü,
Şeflik,
Memurluk.
c) İlgili Kuruluşlarda
Özel Kanunlarında Gösterildiği Şekilde Düzenlenir
d) Taşra Teşkilatı Bölge Kuruluşlarında
Bölge Müdürlüğü,
Şube Müdürlüğü veya Başmühendislik,
Şeflik veya Mühendislik,
e) Taşra Teşkilatı İl Kuruluşlarında
Vali,
İl Müdürlüğü,
Şube Müdürlüğü,
Şeflik,
Memurluk.
f) Taşra Teşkilatı İlçe Kuruluşlarında
Kaymakam,
İlçe Müdürlüğü,
İhtiyaç bulunan ilçelerde Şube Müdürlüğü,
Şeflik,
Memurluk
g) Yurt Dışı Teşkilatında
Yurt Dışı Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname esaslarına göre düzenlenir.
PROTOKOL KURALLARI
Protokol, geniş anlamda devlet ve diplomasi alanındaki törenlerde, resmi ilişkilerde ve sosyal yaşamda uygulanması gereken kuralların toplamıdır.
Protokol; resmi ilişkilerde, törenlerde ve diğer etkinliklerde öncelik ve davranış sırasının düzenlenmesidir. Söz konusu kurallara uyulması nezaket açısından gereklilik, protokol açısından ise zorunluluktur.
Protokolde kimse kendi değildir, unvanı ve temsil ettiği makam önemlidir. Protokol kuralları; kamusal yaşamdaki her türlü yazışma, toplantı, ziyaret, görüşme, konferans, davet vs uyulması gereken törensel ve biçimsel kurallar bütünüdür. Protokol kuralları; yöneticilerin makam odaları, resmi otomobiller, törenler, toplantılar ile resmi davet ve ziyafetlerde tam olarak uygulanır.
PROTOKOL KURALLARINI OLUŞTURAN ÖGELER
Hukuksal kurallar
Yönetsel Kurallar
Milli Normlar
Örgütsel Normlar
Toplumsal Normlar
PROTOKOLDE TEMEL İLKELER
Saygı ve nezaket
Öncelik-Sonralık sıradüzeni (önde gelme)
Önce gelme
Temsil
Düzey eşitliği ve denklik
Karşılıklılık
PROTOKOLDE TEMEL ÖĞELER
Düzen (Organizasyon)
Kılık-kıyafet
Davranışlar
Konuşmalar
Mekân, Eşya ve malzemeler
İkramlar
Hediyeler
PROTOKOL TÜRLERİ
Devlet Protokolü,
Siyasi,
Mülki,
Adli,
Diplomatik,
Askeri,
Akademik,
Dini,
Sosyal ve Kurumsal protokol
DEVLET (BAŞKENT) PROTOKOLÜ
Cumhurbaşkanı
TBMM Başkanı 2. Başbakan 3. Genelkurmay Başkanı 4. Ana Muhalefet Partisi Başkanı 5. Eski Cumhurbaşkanları 6. Anayasa Mahkemesi Başkanı 7. Başbakan Yardımcıları 8. Yargıtay Birinci Başkanı 9. Danıştay Başkanı 10. Diyanet İşleri Başkanı
Cumhurbaşkanı tarafından uygulanan Devlet (Başkent) Protokolü toplam 35 birimden oluşmaktadır.
BAKANLAR KURULU PROTOKOLÜ
Başbakan
Başbakan Yardımcıları (4 adet)
Adalet Bakanı
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı
Avrupa Birliği Bakanı
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı
Çevre ve Şehircilik Bakanı
Dışişleri Bakanı
Ekonomi Bakanı
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı
Gençlik ve Spor Bakanı
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı
Gümrük ve Ticaret Bakanı
İçişleri Bakanı
Kalkınma Bakanı
Kültür ve Turizm Bakanı
Maliye Bakanı
Milli Eğitim Bakanı
Milli Savunma Bakanı
Orman ve Su İşleri Bakanı
Sağlık Bakanı
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı
Bugün için Türkiye Cumhuriyetinin Bakanlar Kurulu üye sayısı 26’dır.
BAYRAM TÖRENLERİ
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Törenleri, başkentte Dışişleri Bakanlığının; Ankara dışında İçişleri Bakanlığının,
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı Törenleri Milli Eğitim Bakanlığının,
29 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı Törenleri Gençlik ve Spor Bakanlığının,
Mahalli Kuruluş Günleri, Atatürk Günleri ve Tarihi Günlerde Yapılacak Törenler İçişleri Bakanlığının,
30 Ağustos Zafer Bayramı Törenleri de Genelkurmay Başkanlığının koordinatörlüğünde düzenlenir.
TAŞRA (İL,İLÇE) PROTOKOLÜ
Mahallin En Büyük Mülki İdare Amiri (İlde Vali, İlçede Kaymakam)
TBMM üyeleri
Mahallin en büyük komutanı, general ve amiraller, garnizon komutanı
Büyükşehir belediye başkanı, bakan yardımcısı, il belediye başkanı
Cumhuriyet başsavcısı, adli yargı adalet komisyonu başkanı, bölge adliye ve bölge idare mahkemesi başkanları, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcısı, idare ve vergi mahkemeleri başkanları, üniversite rektörleri, baro başkanı
Vali yardımcıları, kaymakamlar, il genel kolluğunun en üst amirleri, il genel meclisi başkanı ile ilçe belediye başkanları, başlıcalarıdır.
Kamusal ve Sosyal Yaşamda Temel Bazı Protokol Kuralları-1
Kurumlararası yazışmalarda denklik esastır.
Resmi yazışmalarda “rica etmek” emretmeyi ifade eder. Üst, yazışmada rica eder. “Arz etmek” ise talep etmeyi ifade eder. Eşit ve üst düzey makamlara arz edilir. Ast ve üst kuruluşlara dağıtımlı olarak gönderilecek yazılar “arz ve rica” ederek tamamlanır. Dış kuruluştan adli ve askeri kuruluşlara yazılan resmi yazılar “arz ederim” ifadesi ile tamamlanır.
Önemli yazılar lacivert mürekkepli dolma kalem ya da imza kalemi ile atılır.
Yöneticinin odasına girmeden sekreter ile iletişime girilmelidir. Yönetici müsait değilse randevu alınmalıdır.
Üst ile ilişkilerde uygun şekilde hitap edilmelidir. Sosyal yaşamda daha yakın olunsa bile, 3. kişilerin yanında hitap şekli resmi olmalıdır.
Yöneticinin makamına girildiğinde veya çıkılırken tokalaşmak için üst el uzatması beklenmelidir.
Yönetici buyur ettikten sonra oturulmalı, yönetici yer göstermemişse solunda kalacak şekilde oturulmalıdır. Yöneticinin makamına birden çok kişi giriyorsa, kıdem sırasına göre oturulur. En üst, masaya ve yöneticiye en yakın oturmalıdır.
Üst yönetici bina kapısında, eş düzeydeki konuk daire/okul kapısında, ast konuk ise oda kapısında karşılanır ve uğurlanır.
Karşılamada üstler önde, uğurlamada sondadır.
Kamusal alanda ast ve üst’ler arasındaki protokol ilişkileri iki alttaki personel ve iki üstteki yönetici arasında başlar.
Resmi ziyaretler kısa tutulmalıdır. Resmi ziyaret için en uygun zaman sabah 10:00-11:00; öğleden sonra ise 15:00 -17:00 saatleri arasıdır. Resmi ziyaretler 15-20 dakikayı geçmemelidir.
Protokolde; otururken, ayakta dururken veya yürürken üst sağda, ast onun solunda bulunur. Birden fazla ast’ın olduğu durumda yürüyüş ve oturma düzeninde üst ortada bulunur. En kıdemli ast üst’ün sağında ikinci ast üst’ün solunda olacak şekilde oturma düzeni oluşturulur.
Kamusal ve Sosyal Yaşamda Temel Bazı Protokol Kuralları-2
Ziyaret sırasında üst; yeni konu açmaz ve başka işlerle meşgul olmaya başlarsa, ayağa kalkarak “teşekkür ederim” derse görüşmenin bittiği anlaşılmalı ve izin alınarak ayrılmalıdır.
Toplantı ve davetlerde açılış konuşmasını ev sahibi yapar. Telgraflardan yalnızca, onur konuğunun üstünde olanların mesajları, açılış konuşmasının ardından program sunucusu tarafından okunur.
Resmi açılışlar en üst tarafından yapılır. Toplantı ve törenlerde konuşma sırası asttan üste doğrudur.
Konuşmaya başlarken ve bitirirken; üstlere, eş düzeydekilere ve hanımlara “saygılar” sunularak; astlara “iyi günler “ dileyerek söze giriş yapılır.
Üst ile telefonla konuşurken, Üst’ün telefonu kapatması beklenmelidir. Diğer durumlarda telefonu kim açmışsa o kapatır.
Zorunlu olunmadığı sürece, kimseye saat 09.00’dan önce veya 22.00’dan sonra telefon edilmemelidir.
Resmi araçlarda protokol, makam aracının arka sağ tarafıdır. Resmi araca binme ve inme önceliği üstündür.
Hanımlarda resmi kıyafet tayyör (gece resmi kıyafeti ise uzun etek-tuvalettir), erkeklerde ise bağcıklı siyah ayakkabı ve siyah çorap; lacivert/siyah üç düğmeli ya da kruvaze takım elbise; manşetli beyaz gömlek ve kravattır.
Hanımların giyiminde tek renk resmi, iki renk yarı resmi, üç renk sosyal ortamlara uygun giyim tarzıdır. Erkeklerde ise iki renk resmi, üç renk yarı resmidir.
Kıyafet renginin anlamları şöyle kabul edilir: Lacivert takım elbise inandırıcılığı; Siyah asalet, güç ve olgunluğu; Beyaz temizliği ve saflığı, kararlılığı ve sürekliliği; Gri kısmen ciddiyeti ve sakinliği; Kahverengi ise gizlenmeyi ve pasifliği temsil eder. Ast üst’e, yeni gelen mevcut olanlara tanıştırılır.
10 Kasım günü Türkiye’de ve dış temsilciliklerimizdeki resmi ve milli binalarda yas alameti olarak yarıya çekilir. Yarıya indirilecek bayrak, önce gönderin tepesine kadar çekilir, sonra yavaş yavaş yarı seviyesine yakın bir yere kadar indirilir. Türkiye Büyük Millet Meclisindeki bayrak hiçbir zaman, Anıtkabirdeki ise 10 Kasım dışında indirilmez.
İki kişi tanıştırılırken, Küçük büyüğe, Erkek kadına, Tek kişi topluluğa, Sonra gelen, önce gelene, Medeni duruma göre, Rütbeye göre, Samimiyete göre dikkat edilmelidir.
Yaşça ve mevkice üstün olan kim ise onun el uzatması beklenir.
Her zaman ast üstü selamlar.
KAMUSAL YAŞAMDA ZİYARET TÜRLERİ
Resmi Ziyaretler (Göreve başlama ziyareti, Veda ziyareti)
Yarı Resmi Ziyaretler (İş ziyareti, Tebrik ziyareti, Nezaket ziyareti)
Sosyal Ziyaretler (Bayram ziyareti, Hasta ziyareti, Başsağlığı ziyareti)